Saturday, February 19, 2005

Imadeddin Nasimi (1369-1417)

BIOGRAPHY

Nasimi (real name is supposed to be Ali Seidali) is an outstanding poet and pantheist philosopher, a master of word, who raised the Azerbaijanian poetic and literary language to a high level and expressed in his verses the most progressive ideas of his age.

Nasimi was born in Shamakhy – one of the ancient cultural centers of Azerbaijan and the capital of the Azerbaijan Shirvanshahlar State at that time. Nasimi’s creative works have been much influenced by the historical period he lived in. At that time Azerbaijan, having just recently escaped from the Mongol yoke, underwent invasion of Tamerlane. As a form of protest against the Timurides was appearance of the hurufizm,- a sectarian movement headed by Nasimi’s teacher Fazlullah Naimi (1339-1396). The hurufis that Man and Deity are one (Enelhaq – God is Myself!), that all the mysteries of life lay in the letters of Koran and the traces of these letters could be found on the face of Man – the creator of life and embodiment of Beauty. They insisted on the idea that any man being capable of cognizing himself could rise to the level of God. Nasimi adopted hurufizm and as a sign of solidarity with Naimi, assumed the similarly sounding pen-name “Nasimi”, which gives the sense of “pleasant breath of air”. For their ideas hurufis as well as Nasimi have been always persecuted. After the death of Naimi, who was murdered by Timur’s son, Nasimi left Azerbaijan and set off a journey about the Middle East to preach hurufizm. In 1417, in Aleppo, Syria, he was seized by the Islamic fanatics and mullahs, who on order from the town’s ruler, skinned him alive for his “blasphemous” poetry.

Some rumors tell us that among those present to witness execution was the Mufti of Aleppo by whose fetwa the poet was condemned. Pointing to the poet he cried: “Unclean is he! Did but one drop of his blood touch any limb, that limb must be cut off!” Just then a drop of Nasimi’s blood spurting forward, fell upon the Mufti’s finger. The people, who observed this demanded the Mufti’s finger be cut off. “It fell on me while I was exemplifying” replied the Mufti. The dying poet saw what had passed and uttered this couplet:

So thou’d cut the zealot’s finger, from the truth
he turns and flees!
Lo, this hapless Lover weeps not though they flay him head to foot.

Nasimi left us works written in Azeri-Turkish, Persian and Arabic. He has greatly enriched the Azerbaijanian poetic language. Nasimi’s verses are rich in their original poetic devices. While glorifying Beauty, he uses words in different meanings based upon hurufi symbols, therefore, sometimes full understanding, of real meaning of his verses is impossible without prior knowledge of hurufizm. As an indispensable poet Nasimi created the first perfect patterns of love-lyrics in the Azerbaijanian language. The glorification of Human Beauty and Human Might occupies an important place in his poetry. His verses inspire such spiritual feelings as Love, Knowledge, Devotion and Faith.
محمدرضا‏‎:‎مقدمه‌‏‎ /نسيمي‌‏‎ عمادالدين‌‏‎ (تركي‌‏‎)‎نسيمي‌‏‎ ديوان‌‏‎ *
جلد/32‏‎ هزار‏‎ دو‏‎ / اول‌ ، 1377‏‎ چاپ‌‏‎ /زنگان‌‏‎ انتشارات‌‏‎ /كريمي‌‏‎
از‏‎ مجموعه‌‏‎ سومين‌‏‎ كه‌‏‎ كتاب ، ‏‎ اين‌‏‎ در‏‎ -‎ريال‌‏‎ وزيري‌/1500‏‎ صفحه‌ ، ‏‎
كريمي‌ ، ‏‎ محمدرضا‏‎ انتخاب‏‎ با‏‎ است‌ ، ‏‎ آذربايجان‌‏‎ كلاسيك‌‏‎ ادبيات‌‏‎
هجري‌‏‎ هشتم‌‏‎ قرن‌‏‎ سترگ‌‏‎ شاعر‏‎ تركي‌‏‎ آثار‏‎ از‏‎ بخش‌هايي‌‏‎ با‏‎
.مي‌شويم‌‏‎ آشنا‏‎ نسيمي‌‏‎ عمادالدين‌‏‎
عمادالدين نسيمي :

ديوان - بيرينجي جيلد ( توركي ، لاتين اليفباسيله ، PDF فرمون دا)

ديوان - ايكينجي جيلد ( توركي ، لاتين اليفباسيله ، PDF فرمون دا)

ديوان - اوچونجي جيلد ( توركي ، لاتين اليفباسيله ، PDF فرمون دا)

مقايسه اشعار حافظ و عمادالدين نسيمي

مقايسه اشعار حافظ و عمادالدين نسيمي, / كيوان شجاعي؛ به راهنمائي : علي‌محمد سجادي

شجاعي، كيوان


245صفحه، كتابنامه
پايان نامه (كارشناسي ارشد) -- دانشگاه شهيد بهشتي، دانشكده ادبيات و علوم انساني، 1379.
h t t p : / / d a t a b a s e . i r a n d o c . a c . i r
اين رساله در پنج فصل و هر فصل در چند بخش تدوين شده است : فصل اول مقدمه‌گونه‌اي است براي ورود به مبحث اصلي مقايسه . شناخت و بررسي احوال شاعر و پرداختن به اوضاع اجتماعي آن عصر، عاملي مؤثر در فهم بيشتر اشعار و آثار هنرمند است . در بخشي ديگر از اين فصل به معرفي فرقه حروفيه و آراء و افكار آن پرداخته شده است . فصل دوم به مقايسه اشعار آن دو شاعر از جهت صورت و شكل مي‌پردازد و شعر آن دو را از حيث قالب ، وزن ، قافيه و رديف مقايسه و بررسي مي‌كند و در پايان هر بخش نتايج به دست آمده از مقايسه، عرضه مي‌گردد. فصل سوم مفصل ترين فصل رساله است كه به بررسي صور خيال مشترك مي‌پردازد. فصل چهارم به مضامين مشترك شعر حافظ و نسيمي پرداخته است . فصل پنجم به وجوه افتراق شعر حافظ و نسيمي پرداخته است و تفاوتهاي شعر آن دو از حيث موارد ذيل بررسي شده است . الف ) ويژگيهاي صوري و زباني . ب ) ويژگي قالبهاي شعري. ج) ويژگيهاي ادبي. د) ويژگيهاي فكري.




حافظ، شمس‌الدين محمد / نسيمي، عمادالدين / شعر فارسي / حروفيه / بررسي تطبيقي
باهار

ساقيا دولدور قدح چون يئتدي فصل نوبهار
مرغزار اولدي چمن سويله ر چمنده مرغ زار

گول چمنده پادشاه اولدي بزتدي مجلسي
لاله گلدي قوللوغا توتدي شراب خوشگوار

صبحدم بستانه ساري گل گشت اوچون عزم ائيله ديم
باغچادا گوردوم كي چيخميش بير حبيب گلعذار

ديشي اينجو، گوزي جادو، خالي هندو، بئلي مو
ساچي سنبل، خالي فلفل، اوزي چون گل، آغزي دار

خوب منظر، گوزي كافر، كيپريگي خنجر، قاشي ياي
قد صنوبر، بويي عرعر، لاله ي تر، شول نگار

يوزي نون و گوزي عين و اوزي ري قامت الف
ساچي جيم و خالي ميم و يوزي نقطه خط غبار

دلبريم بير قيل بهاسي قيمتي دورد اقليمه
بيري مصره، بيري چين و بيري هند و بيري لار

معرفتدن كوثر اولدي هم ((نسيمي)) چاكري
نسبتي يوخدور اونونلا عين دين و اختيار

نسيمي


باهار

بهار اولدي گل اي دلبر تماشا قيل بو گلزاره
بوراخدي غنچه لر پرده، بشارت بولبول زاره

شقايق پرده دن چيخدي بوياندي باغ ايله بستان
ايرشدي گلشني حسنون بوياندي رنگ ازهاره

مني منع ائتمه اي زاهد، گوونمه ذكره اي صوفي
كي سن مغرورسان ذكره منم مشتاق ديداره

كي هر بلهم اضل بيلمز ندور كي عشقين احوالي
ايرشمز قاصرين عقلي بو مغلق سر اسراره

عبير و مشك وعنبر تك رياحين دن چمن دولدو
سحرده طعن ائده ر ساچون نسين مشك تاتاره

كي چيخدي غنچه دن سنبل گريبان چاك ائده ر من تك
دليندي غصه دن باغريم، سن ائتمه اوره گيم پاره

چمنلر مختلف اولدي هزار الوان چيچك لردن
آچيلدي نرگس و لاله و نسرين، شكوفه گلدي اشجاره

آچيلدي نرگس ولاله توتوبدور ياسمن چادر
سؤيودلر ارغوان تيتره ر، قميشلر يئتدي انهاره

بنفشه گول تماشاسي غنيمت بيل كي بئش گوندور
ساتار معشوقه گول حسنون خريدار اول بو بازاره

ييغيلدي جانينا جاني، دمي عيسي نسيمي نين
وصال دردينه درمان ايرشدي جان بيماره

نسيمي
قدريني بيلمز

فراقي چکمه ين عاشيق، وصالين قدريني بيلمز

جميله اولمايان واصيل، جمالين قدريني بيلمز



شب اسراده قوسينين ايکي نصف ائيله دي آيي

بو معجزدن اولان غافيل، هلالين قدريني بيلمز



دوداغين سلسبيليندن خبردار اولمايان جانسيز

اونون ماهييتي اود دور، زلالين قدريني بيلمز



مدور نقطه ي خالون، ببک دن عينينه قوندي

ببک سيز قالسين اول گوزکي بو خالين قدريني بيلمز



نهالون اعتداليندان، اوتانار سدره و طوبي

بو قدي بنزه دن سروه، نهالين قدريني بيلمز



سني سندن ديلر کونلوم، نه دونيانين زر وگنجين

کي اول مالي سئون جانسيز، بو مالين قدريني بيلمز



اوزوندور پرده آللاهين يميني، کعبه سي، بيتي

يميني بيلمميش هر کيم شمالين قدريني بيلمز



گونش ماه تماميندن زواله اوغراشور هر گون

نه دن شول آفتابي بي زوالين قدريني بيلمز



لب لعلون وصاليندان جدا اولماق منه دوشمز

بو ذوقي بيلمه ين صوفي، بو حالين قدريني بيلمز



"نسيمي" صوفي دگيشمز غموندن گئيديگي شالي

کي اول صوفي صفاسيزدور بو شالين قدريني بيلمز



نسيمي

بدايات الشعر التركماني في أرض الرافدين

انطولوجيا الشعر التركماني العراقي
http://www.rezgar.com/debat/show.art.asp?aid=24842
نصرت مردان

ان جهود بعض المثقفين مؤخراً في التعريف بالثقافة التركمانية العراقية، باعتبارها جزءا هاماً من موزائيك الثقافات الأثنية في العراق، تبقى بحاجة إلى التواصل، خاصة؛ وأنها تهدف في نهاية الأمر إلى تعزيز الانتماء للهوية العراقية الوطنية، وإلى اعتبار منجزات هذه الثقافة رافداً من روافد الثقافة العراقية المعاصرة.
قدمت الحضارة العراقية على مر العصور، الكثير من المبدعين والنوابغ في مختلف المجالات الفكرية والثقافية. ويكمن سر هذه الديمومة الإبداعية في التنوع الثقافي العجيب الذي ظلت تستقبله أرض الرافدين، وتذيبه في مياه نهريها الخالدين. ومن هذه الينابيع التي لا تزال تنساب، وتسقي حتى الثقافات التي خارج العراق، هي الثقافة التركمانية التي للأسف لم تأخذ حظها من التعريف والتحليل الذي تستحقه من المثقفين العراقيين و العرب. علماً أن تركمان العراق يعتبرون من طليعة و مؤسسي الأدب الناطق بالتركية منذ منتصف القرن الرابع عشر.
منذ ذلك التاريخ يواصل تركمان العراق عطاءهم الثر في كافة المجالات الثقافية والأدبية،لتأسيس ثقافة إنسانية معاصرة وأصيلة قائمة على تراثهم الشعري والثقافي الموروث والمتواصل منذ قرون عديدة على هدى أسلافهم الذين خدموا الثقافة والأدب والفكر الإنساني.
إلا أن ما يدعو إلى الأسف حقاً هو عدم إيصال مساهماتهم في الفكر والثقافة على مر العصور إلى المثقف العراقي خاصة والمثقف العربي عامة بالشكل المطلوب، رغم كونهم جزءاً لا يتجزأ من تاريخ العراق وشعبه.
إن خصوصية الروح العراقية جعلت الأدب التركماني يتميز، ويبرز في جميع البلدان والمناطق الناطقة بالتركية في أواسط آسيا وتركية وأذربيجان والبلقان. حيث قدم تركمان العراق لهذه المناطق الناطقة بالتركية اثنين من أهم وأبرز شعرائهم هما: سيد عماد الدين نسيمي (1370 ـ 1417)، و فضولي البغدادي (1494 ـ 1556).
يعتبر الشاعر عمادالدين نسيمي (1370 ـ1417)المولود بمنطقة ـ نسيم ـ بضواحي بغداد، المؤسس الحقيقي للشعر التركماني ومن أكبر الشعراء في تاريخ أدب الشعوب الناطقة بالتركية إلى جانب كونه شخصية بارزة في الفكر الإسلامي وخاصة في الدول الناطقة بالتركية.كما تكشف قصائده التي كتبها باللهجة التركمانية (وهو أول شاعر يكتب قصائده بها في القرن الرابع عشر) إطلاعه الموسوعي على معارف عصره. ويعتبر نسيمي في الوقت ذاته داعية وشخصية قيادية في المذهب(الحروفي) وهو مذهب صوفي ينادي بوحدة الوجود تعظم وتقدس الحروف والأرقام وتركيب الحروف في الكلمات.وتعتبر (الحروفية) الكون مظهراً للوجود المطلق.حيث الدنيا راسخة في علم الكون، وهذا الرسوخ يُعتبر تجلياً للكائنات،وتتأسس أحكام الحروفية على الحروف الثمانية والعشرين في العربية مضافاً إليها أربعة حروف إضافية (اللام ألف) التي تُقرأ عند بسطها أي كتابتها كما تُقرأ أربعة حروف إضافية هي (لام،ألف،ميم،فاء)وبذلك يصل عدد الحروف إلى اثنين وثلاثين حرفاً.
على أثر انتشار الحروفية انتقل نسيمي من العراق إلى أذربيجان ومنطقة الأناضول لنشر المذهب الحروفي. وقد ترك الحروفيون في القرن الخامس عشر الميلادي اللغة الفارسية،وبدءوا باستعمال اللغة التركية،حيث كتب نسيمي في هذه الفترة ديواناً مع رسالة (مقدمة الحقائق) شرح فيه تفاصيل المعتقدات الحروفية.كما أثارت قصائده باللهجة التركمانية (وهي خليط من لهجة الأناضول واللهجة الأذربيجانية)أصداء واسعة في صفوف المتصوفة والأوساط الدينية.حيث دعا فيها نسيمي الإنسان إلى معرفة ذاته،على اعتبار إن أسرار الكون وأسرار الخليقة تتجلى فيه.
استعمل نسيمي أنماطاً شعرية سائدة في الشعر العربي والفارسي كالغزل والرباعية والمثنوي.وقد تمكن من أن يكون أول شاعر عراقي ينظم باللهجة التركمانية قصائد تضاهي ما هو مكتوب في الشعر العربي والفارسي الكلاسيكي مضيفاً إليها نفحات شعرية تعبر إن إيمانه بالمعتقدات الحروفية.

في وجهك أظهر الحق اليوم
الحروف جميعها برهاناً على أنه أنت
توحد العاشق والمعشوق
وزال الفرق بين اللاء والنعم

ظل نسيمي طوال حياته متأثرا لمصير المتصوف الكبير الحلاج مرددا ذكره باحترام وتقدير بالغين.غير مدرك أن القدر يخفي له مصيرا شبيهاً بمصير الحلاج.
أقول دوماً ((أنا الحق))لأني بالحق منصور
من ذا الذي يتناساني وشهرتي تعم الآفاق
قبلة الصادقين أنا، وعاشق المعشوقين
السماء السابعة أنا،وناصر المظلومين
أنا موسى إذ أناجي الحق دوماً
يتجلى قلبي أبداً في طور سيناء
أترع كأس الوحدة منذ الأزل
منذ الخليقة أنا نشوان ومخمور
أنى توجهت عيناي هناك أبصر المحبوب
تأخذني البهجة وأفرج الكرب بالكرب
شاهد الحبيب أنا والكون والأفلاك
النطق الرباني أنا في كل اللغات
كياني مرآة للكون والآفاق
أنا صورة الرب، المستور عن البشر
جوهر نسيمي أنا،كاشف الأسرار
مجنون أنا ومتوله،
أُنظر لي كم أنا ظاهر !
يستعمل نسيمي ضمير المتكلم (أنا) في قصائده ليس تعبيراً عن ذاته بل للدلالة على الإنسان بمعناه العام.
اضطر نسيمي إلى مغادرة باكو بعد مقتل فضل الله مؤسس الطريقة الحروفية على يد ميران شاه بن تيمورلنك في 1394 م متوجهاً إلى الأناضول حيث اتصل بالحاج بكتاش ولي (مؤسس الطريقة البكتاشية وهي إحدى الطرق العلوية بتركية) حيث وجد استقبالا حارا من مريديه.ويقال إنهم تأثروا بأفكاره الحروفية التي بدأ بنشرها في الأناضول. ويبدو تأثيره واضحاً من خلال هذه الأبيات للحاج بكتاش ولي :
ليس الزهد في الجبة والعمامة
النار ليست في الحرائق والجحيم
كل ما تريد كامن في ذاتك
لا في القدس ومكة والحج
ولايزال نسيمي إلى يومنا هذا يحظى بمكانة محترمة بين البكتاشيين والعلويين في تركيا حيث يترنمون بقصائده في طقوسهم الخاصة التي ترتل فيها القصائد وتغنى على آلة الساز.
أضطر نسيمي بعد تزايد نشاطاته بين البكتاشيين المعادين لسلطة الدولة العثمانية وخوفه من انتقام السلطان مراد الرابع إلى الانتقال إلى مدينة حلب، حيث أخذ يواصل فيها نشاطاته الحروفية.
لبست لباس الملامة من تلقاء ذاتي
ماهم الناس إن حطمت على صخرة، قارورة الحياء

أصعد السماء أحياناً وأرقب الكون
ماهم الناس،لو نزلت ورآني الآخرون

أذهب أحياناً إلى المدرسة لأقرأ من اجل الحق
ماهم الناس إن ذهبت إلى الحانة وشربت حتى الثمالة

قالوا عن شراب الحب إنه حرام
ماهم الناس إن ملأت الكأس وشربت

يصلي الزهاد في محراب المسجد
ماهم الناس لو كان محرابي عتبة الأحباب

قالوا لنسيمي هل أنت راض عن الحبيبة
ماهم الناس إن رضيت، أو لم أرض،هي حبيبتي أنا

تعرض نسيمي في حلب إلى مضايقات وتأمر من قبل أعدائه. حيث قام أحد المتآمرين بتمزيق صفحة من القران الكريم ووضعها في خرقته دون علمه. وعندما مثل بعد الوشاية به أمام القاضي الذي قال له (ما الحكم في اليد التي تعبث بالقران؟) فكان جوابه تقطع. وهنا قال له القاضي : (هاقد أفتيت لنفسك).
أُتهم بالزندقة، وحكم عليه بسلخ جلده حياً.وعندما بدؤا بالسلخ، شحب وجهه،فقال له القاضي ساخراً : "إذا كنت الحق كما تدعي فلماذا بدأ وجهك بالشحوب؟" فرد عليه نسيمي قائلاً: "الشمس تشحب دائماً عند المغيب لتشرق من جديد|
إن رمت رؤية وجهي
احتجت لعين ترى الحق
وهل لعين كليلة
أن تبصر البهاء في وجه الحق ؟
Rejissor: Həsən Seyidbəyli.
Ssenari: İsa Hüseynov.
Operator: Rasim İsmayılov.
Rəssam: Məmməd Hüseynov, Mayis Ağabəyov.
Bəstəkar: Tofiq Quliyev.
Rollarda: Rasim Balayev (Nəsimi), İsmayıl Osmanlı (Fəzlullah Nəimi), Xalidə Qasımova (Fatma), Tofiq Mirzəyev (Dövlət bəy), Səməndər Rzayev (Şirvanşah İbrahim), Məmmədrza Şeyxzamanov (şeyx Əzəm), Almaz Əsgərova (Şəms), Yusif Vəliyev (Topal Teymur), Muxtar Maniyev (Miranşah), Kamal Xudaverdiyev (Yusif), Əbdül Mahmudov (dərviş).
Sinopsis: Tarixi f. Azərbaycanın görkəmli şair və filosofu İmadəddin Nəsiminin anadan olması- nın 600 illiyinə həsr olunub.

© "Azərbaycanfilm", 35mm, 10 h. 2505 m. g/e. rəng, 1974.

http://cinema.aznet.org/film-base/foto/large/Nasimi1.jpg
http://cinema.aznet.org/film-base/foto/large/Nasimi2.jpg

İMADƏDDİN NƏSİMİ

Azərbaycan və bütövlükdə Şərq dünyasının dahi mütəfəkkir və şairi Seyid Əli İmadəddin Nəsimi 1370-ci ildə dünyaya gəlib. Doğum yeri Şirvandır. Bə'zi tədqiqatçılar onun Bakıdan olduğunu iddia edir, bə'ziləri isə Nəsiminin doğum yeri kimi Şirvanşahların paytaxtı Şama-xını göstərirlər.

Şairin atası Seyid Məhəmməd Şirvanda yaxşı tanınan şəxsiyyətlərdən idi. Nəsiminin bir qardaşı da vardı. Onun Şamaxıda yaşadığı, Şah Xəndan təxəllüsü ilə şe'rlər yazdığı və hazırda bu adla tanınan qədim qəbristanlıqda basdırıldığı mə'lumdur. İslamdan sonrakı dövrdə Şamaxı iri mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilir. Burada çoxlu məktəb, mədrəsə, bütün Şərqdə məşhur olan şe'r və musiqi məclisləri fəaliyyət göstərirdi, zəngin ictimai və şəxsi kitabxanalar da az deyildi. Paytaxtdan bir qədər kənarda, Məlhəm adlanan yerdə məşhur şair Xaqaninin əmisi-alim və həkim Kafiəddin tərəfindən yaradılmış Dar -üş-şəfa Tibb Akademiyası da fəaliyyət gəstərirdi. Şamaxıdan bütöv bir şair və alimlər pleyadası çıxmışdır ki, onların da arasında böyük sənətkar Əfzələddin Xaqanini xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Nəsiminin məktəb illəri belə bir mühitdə keçib.

Şairin əsərlərinin təhlili göstərir ki, Nəsimi Şamaxıda o dövrün ən yaxşı universitetlərinin tələbinə cavab verəcək bir dərəcədə kamil təhsil ala bilib. O, klassik Şərq və qədim yunan fəlsəfəsini, habelə ədəbiyyatını gözəl mənimsəmiş, müsəlman və xristian ilahiyyatının əsaslarına bələd olmuş, tibb, astronomiya və astrologiya, riyaziyyat və məntiq elmlərinə dərindən yiyələnmişdi. O, dilləri elə yaxşı öyrənmişdi ki, Azərbaycan, fars və ərəb dillərində eyni dərəcədə gəzəl şe'rlər yaza bilirdi. Onun azərbaycanca şe'rlərinin dili həm zənginliyi, həm də xalq nitqinə yaxınlığı ilə seçilir, atalar sözləri, zərb-məsəllər, hikmətli sözlər burada çoxluq təşkil edir. Nəsiminin rübailəri Azərbaycan xalq şe'ri nümunələri olan bayatılara çox yaxındır. Nəsiminin poeziyasında Azərbaycanın, eləcə də digər Şərq ölgələrinin məşhur alim və şairlərinin adları tez-tez xatırlanır. Bunlardan Əli ibn Sinanı, Xaqanini, Nizamini, Fələkini, Həllac Mənsuru, Fəzlüllah Nəimini, Şeyx Mahmud Şəbüstərini, Övhədi Marağayini və başqalarını göstərə bilərik.

Nəsimi dilin zənginliklərindən qəzallərində özünəməxsus bir ustalıqla istifadə edib. Bə'zən şair şe'rlərini yalnız xitab və ifadəli təkrarlar üzərində qurur:
Nigarım, dilbərim, yarım, ənisim, munisim, canım
Rəfiqim, həmdəmim, ömrüm, rəvanım, dərdə dərmanım...
Diləfruzum, vəfadarım, cikərsuzum, cəfakarım,
Xudavəndim, cahandarım, əmirim, bəyimü xanım.

Nəsimi Azərbaycan tarixinin ən ağır dövrlərində yaşayıb-yaratmışdır. Şairin vətəni cənubdan Əmir Teymurun, şimaldan isə monqol, Qızıl Orda xanı Toxtamışın qoşunları tərəfindən təcavüzə mə'ruz qalmışdı. Məhz bu şəraitdə XIV əsrin səksəninci illərində Azərbaycanda yeni dini-fəlsəfi tə'lim olan hürufilik yaranıb intişar tapmağa başlayır. İmadəddin Nəsimi həmin tə'limin ən parlaq və görkəmli təbliğatçılarından birinə çevrilir.

Hürufilik ərəb dilindəki "hüruf" (hərflər) sözündəndir. Bu tə'limin ardıcılları ərəb və fars əlifbalarındakı 28 və 32 hərfi ilahiləşdirir və təsdiq edirdilər gi, bunlar olmadan nə allahı, nə insanı, nə də əşyaları dərg etməg mümkün deyil. Əslində isə hürufizmin fəlsəfi və sosial məzmunu olduqca geniş və əhəmiyyətlidir.

Hürufiliyin banisi böyük Azərbaycan şairi və filosofu Fəzlüllah (Fəzl) Nəimi Təbrizi idi. Orta əsr müəlliflərinin əgsər qismi belə bir yekdil fikir söyləyirlər ki, Fəzl özünün bu tə'liminin əsasını təqribən 1386-cı ildə Azərbaycanın paytaxtı Təbrizdə qoyub. Nəiminin həyatında hürufi hərəkatının mərkəzinə çevirdiyi Bakı şəhəri mühüm yer tutur. Onun əsas əsərləri, o cümlədən "Cavidannamə" ("Əbədiyyət haqda kitab"), "Cavidan-e Kəbir" ("Böyük əbədiyyət"), "Vəsiyyətnamə" kitabları Azərbaycanda, Bakıda yazılmışdı. Bunlardan başqa onun "Məhəbbətnamə", "Ərşnamə" ("Taxt haqqında kitab"), "İskəndərnamə" adlı əsərləri də olub. Nəimi burada öz tə'limini sür'ətlə təbliğ edir və çox keçmədən bu cərəyan bütün Azərbaycana, buradan da Yaxın Şərqin və Orta Asiyanın ölgələrinə yayılır. Nəimi hətta Teymuru da öz tərəfinə çəkmək istəyir, lakin tezliklə Teymur onu həbs edir və 1394-cü ildə Naxçıvan yaxınlığındakı Əlincə qalasında e'dam edirlər. Onun qəbri də oradadır. Lakin Fəzlüllah ömrünün sonunu irəlicədən görə bilmişdi və onun e'dam ərəfəsində yazdığı "Vəsiyyətnamə" əsəri həmfigirləri tərəfindən gələcək mübarizənin proqramı kimi qəbul edilir.

Nəiminin göstərişlərinə əməl edən hürufilər doğma yerləri tərk edərək, bütün Şərq ölkələrinə səpələnir və böyük mürşidin tə'limini yayırdılar. Nəsimi də Türkiyə, Suriya, Misir və başqa ərəb elkələrində olub hürufi ideyalarını təbliğ edirdi. Onun əsərlərindən mə'lum olur ki, şair Bakı, Bağdad, Bursa, Şamaxı, Hələb və başqa şəhərlərə səyahət etmişdir. Türkiyənin Bursa şəhərində o, Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasının ilk tərcüməçisi, Şeyxi təxəllüsü ilə tanınan şairlə, məşhur Bəktaşiyyə dərviş təriqətinin yaradıcısı və rəhbəri Hacı Bəktaş Vəli ilə yaxınlaşır. Nəsimi Anadolu əhalisi arasında böyük rəğbət və sevgi qazanır.

Yaxın şərq ölgələrinə səfərləri zamanı şair təq'iblərə, təzyiqlərə və hətta "aylarla qaranlıq zindanlarda əl-qolu qandallanmış halda" saxlanmaqla həbslərədə mə'ruz qalır. Ancaq bütün bunlar onu öz yolundan döndərmir. Filosof şairin alovlu şe'rləri geniş yayılır, bunların üzünü köçürərək əzbərləyir, bazar meydanlarında avazla oxuyurdular. Geniş yayılmış rəvayətə görə, şairin Suriyanın Hələb şəhərində e'dam olunmasına da elə məhz belə şeylər səbəb olmuşdur.

Deyirlər ki, şairin tələbələrindən olan bir gənc hürufi ustadın şe'rlərini başına yığılmış camaata oxuyurmuş. Onu tuturlar və Nəsimini xilas etmək naminə gənc şe'rləri özünün yazdığını bildirir. Onu dar ağacından asılmaqla e'dam cəzasına layiq görürlər. Bu zaman Nəsimi bazarda, yaxınlıqdakı pinəçi dükanında başmağını tikdirirmiş. Xəbər ona çatanda şair e'dam yerinə tələsir və özünü ələ verir. Onu əziyyətlə e'dam edirlər.

"Künüz-üz-zəhəb" adlı ərəb mənbəyində Nəsiminin 1447-ci ilə təsadüf edən e'damı barədə aşaqıdakılar bildirilir: "Kafir Əli Nəsimi Yaşbəyin zamanında e'dam olundu. O vaxt bizim şeyx ibn xətib ən-Nasiri və ali qazi şeyx İzəddin Şəmsəddin ibn Əmin-üd-Dövlənin, ali qazi Fəthəddin əl-Maliki və ali qazi Şihabəddin əl-Hənbəlinin iştirakı ilə Əli əl-Nəsiminin işinə "Darül-ədl"də ("Ədliyyə sarayı"nda) baxıldı. O, bə'zi ağılsızları həqiqət yolundan sapdırmış və onlar da allahsızlıq və küfrdə onun tə'sirinə düşmüşdülər. Bu barədə şəhərin qazi və ilahiyyat xadimlərinə ibn əl-Şanqaş Əlxanədan adlı birisi mə'lumat vermişdi. Hakim ona dedi: "Əgər sən Nəsimi haqda söylədiklərini təsdiq eləyə bilsən, mən səni öldürmərəm." Nəsimi kəlmeyi-şəhadətini söyləyib (bu, həm də yalnız həqiqəti söyləyəcəyinə and içmək mə'nasına gəlir), öz haqqında deyilənləri təkzib etdi. Bu vaxt şeyx Şihabəddin ibn Hilal içəri girdi. O, məclisdə özünün fəxri yerini tutandan sonra sözə başladı: "Nəsimi allahsızdır və hətta tövbə etsə belə e'dam olunmalıdır. Niyə e'dam etmirsiniz?"' Əl-Maliki ondan soruşdu: "Sən fitvanı öz dəst-xəttinlə yazarsanmı?" Şeyx "yazaram"-dedi və fitvanı imzaladı. Ancaq o biri hakimlər onunla razılaşmadılar. Əl-Maliki dedi: "Qazi və ruhanilər səninlə razılaşmırlar. Mən sənin fitvan əsasında bu insanı necə e'dam eləyə bilərəm?" Yaşbəy dedi: "Mən onu tanımıram. Sultan mənə göstəriş verib ki, onun işi ilə maraqlanım. Gözləyək görək sultan bu barədə nə deyir." Bununla da məclis dağılır. Nəsimi zindanda qalır. Onun işi barədə sultan Müəyyədə xəbər çatır. O əmr verir ki, Nəsiminin dərisini soyub, cəsədini başqalarına da ibrət dərsi olmaqdan ötrü yeddi gün Hələbdə göz dağı eləsinlər, sonra qollarını və qıçlarını vurub Nəsiminin yoldan çıxardığı Əlibəy ibn Zülqədərə, onun qardaşı Nəsrəddinə və Osman Qarayoluğa göndərsinlər. Belə də edirlər. Bu adam kafir və gavur idi. Allah günahımdan keçsin, deyirlər, o həm də zərif şe'rlər yazırmış."

Dəhşətli e'dam vaxtı Nəsiminin göstərdiyi dözüm və mərdlik xalq arasında bir çox rəvayətlər doğurmuşdur. Deyilənlərə görə, son nəfəsinə qədər öz sözündən dönməmiş və "Ənəlhəq" ("Mənəm həqq, Mənəm allah") deməkdən çəkinməmişdir. Hətta bu vəziyyətində belə özündə kütbeyin cəlladları sancmaqdan ötrü güc tapmışdı. E"damda iştirak eləyən müsəlman ruhanilərindən biri deyib: "Bu adam iblisdən də pisdir, onun qanından hara bir damla düşsə, odda yandırılmalı, qılıncla kəsilib atılmalıdır". Və elə həmin an allahdan olan kimi şairin isti qanından bir damcı onun barmağına düşür. Bunu görən kütlə müftinin barmağının kəsilməsini tələb edir. O isə işi belə görəndə canını qurtarmaqdan ötrü Qur'ana istinad edir: "Mən bu sözü yandığımdan dedim, Qur'anda belə şey yoxdur." Bu sözü eşidən Nəsimi sonralar zərb-məsələ çevrilmiş məşhur beytini söyləyir:
Zahidin bir barmağın kəssən, dönüb həqdən qaçar
Gör bu miskin aşiqi sərpa soyarlar, ağrımaz.

Başqa bir rəvayətə görə, Nəsiminin növbəti "Ənəlhəq" nidasından sonra ondan soruşurlar: "Sən necə allahsan ki, saralırsan?" Şair bu sözün də altında qalmır: "Qafil, -deyir-sənin ağlın gəsmir ki, mən əbədiyyət səmasında doğan günəşəm. Günəş isə qürub edəndə rəngi saralır."

Nəsimi hələbdə ailə qəbristanlığında dəfn olunmuşdur. Onun məzarı indiyə qədər müqəddəs sayılır. Buraya ziyarətə gələnlərə fəxri "Nəsimi" adı verilir.

Filosof-şairin poeziyası çox tez bir zamanda Orta Asiya, Türkiyə, İran və Ermənistan xalqları arasında populyarlıq qazanır. Həllac Mənsurla birlikdə onun adı öz əqidəsi uğrunda qeyri -adi sədaqət və cəsurluq rəmzinə çevrilir. Onun əsərləri bir çox dillərə çevrilir və həmin dillərdə yazıb-yaradan şairlər onu təqlid edirlər. Nəsiminin şe'rlərini xalq arasında avazla oxumaq və onun hürufi ideyalarını təbliq etmək üstündə bir çoxları əzablara qatlaşır, hətta canlarından da keçirlər.

Yaradıcılığının ilk dövrlərində Nəsimi də ustadı Nəimi kimi sufizm mövqeyində dayanır və tanınmış sufi şeyxi Şiblinin tə'limini davam etdirirdi. Bu mərhələdə şair öz əsərlərini "Hüseyni", "Seyid Hüseyni", "Seyid" təxəllüsləri ilə yazır. Lakin X əsrin sufi İran filosof-şairi Hüseyn Həllac Mənsurun tə'limi Nəsiminin ruhuna daha yaxın idi. İlk dəfə məhz o demişdi ki, "Mən allaham!" Bu cür küfr sayılan fikirlərinə görə Həllac Mənsur daim tə'qiblərə mə'ruz qalmış və nəhayət, öz ömrünü dar ağacında başa vurmuşdu. Əqidəsi uğrunda bu cür fədakarlıq göstərməyə hazır olan Nəsimi də Mənsura heyran kəsilmiş və öz əsərlərində onu tərənnüm etmişdi. Maraqlıdır ki, şair hürufi tə'limini qəbul etdikdən sonra da Həllaca vurğunluğundan qalmamışdı. Bu sözləri müəyyən mə'nada Nəsiminin uzun müddət sadiq qaldığı sufi fəlsəfəsi haqda da söyləmək olar. Bununla əlaqədar olaraq, Zümrüd Quluzadə yazır: "Nəsimi yaradıcılığının mərkəzində lirik qəhrəmanın aşiq olduğu, onu yüksəldən, kamilləşdirən və öz nuruna qərq edən gözəl-allah dayanır. İnsan üçün ən yüksək, ülvi duyğu həmin sevgilinin vüsalına yetişmək, ona qovuşmaq, onda əriyib yox olmaqdır. Şair yazır ki, eşqi günah sayanların sözlərinə baxmayaraq, o, bu yoldan çəkinməyəcək. Çünki yalnız bu yol insanı tanrıya həqiqətə çatdıra bilər." Daha sonra oxuyuruq: "Lakin tədricən Nəsiminin dünyagörüşündə sufilik hürufiliklə əvəz olunur. Bu, hər şeydən öncə şairin panteist görüşlərindəki dəyişiklik-də əks olunur. Bu görüşlərin əsasında artıq eşq və sərxoşluq deyil, hərf, ağıl dayanmağa başlayır. Bu zamandan e'tibarən Nəsimi fəlsəfədə Nəiminin yaratdığı hürufiliyə tapınır və onun əsas müddəalarını təbliğ edir. Ancaq Nəsiminin təbliğ etdiyi hürufilik heç də Nəiminin yaratdığı tə'limin eynilə təkrarı deyil."

Nəsimi yaradıcılığının ana xətti insanın allahla eyniləşdirilməsi və ilahiliyi ideyasından keçir. Nəsiminin bu düşüncələrini poetik tərzdə ifadə eləyən məşhur şe'r də fikrimizi sübut edir:
Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam,
Gövhəri laməkan mənəm, kövnü məkana sığmazam.
Ərş ilə fərşü kafü nun məndə bulundu cümlə çun,
Kəs sözünü və əbsəm ol, şərhü bəyanə sığmazam.
Kövnü məkandır ayətim, zatınadır bidayətim,
Sən bu nişan ilə məni, bil ki, nişanə sığmazam.
Kimsə gümanü zənnilə olmadı həqqilə biliş,
Həqqi bilən bilir ki, mən zənnü gümanə sığmazam.
Surətə baxü mə'niyi surət içində tanı kim,
Cismilə cin mənəm, vəli, cismilə canə sığmazam.
Həm sədəfəm, həm inciyəm, həqirü sirat əsənciyəm,
Bunca qumaşü rəxtilə mən bu dükana sığmazam.
Gənci nihan mənəm, mən, uş, eyni-əyan mənəm, mən uş
Gövhəri-kan mənəm, mən uş, bəhrəvü kanə sığmazam.

Böyük şair və əzabkeş haqqında bu kiçik söhbətimizi xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun sözləri ilə bitirmək istərdik: "Həqiqətən böyük bir sənətkar kimi, Nəsimi yalnız öz doğma ədəbiyyatının deyil, həm də Yaxın Şərqin digər xalqlarının da söz sənətindəki ən yaxşı ən'ənələri mənimsəyərək, keyfiyyətcə yeni poeziya nümunələri yaratmağa nail olmuşdur. Onun böyüklüyü bir də orasındadır ki, Nəsimi poetik sözü bir tərəfdən sosial və fəlsəfi mündəricə ilə, digər bir tərəfdən isə yeni ifadə vasitələri ilə zənginləşdirmişdir. Onun poeziyası insanı tərənnüm edir, insana himn kimi səslənir. Şair böyük bədii sözün ali qüdrəti ilə insanın qiymətini qaldırmış, onun duyğu və düşüncə azadlığını müdafiə etmişdir." Şair təbiətin şah əsəri olan ali varlığı-insanı tərənnüm et-diyi üçündür ki, həmin ali insanın obrazı da oxucuların yaddaşına Azərbaycanın dahi oğlu Nəsiminin timsalında həkk olunur.

Nesimi (?-1404):

http://members.lycos.nl/photo1/kinesimi2.jpg
http://www.zerbaijan.com/pic/fizuli_stamp.jpg

Nesimi (?-1404):
Divan sairi. Hayatina dair kesin bir bilgi yoktur. Asil adi Imadeddin'dir. Ölüm tarihi kimi kaynaklarda 1417 kimilerinde 1418 olarak da belirtilmektedir. Siirleri dönemin bir çok sairini etkilemistir. Kendisinin de Mevlanadanetkilendigiileri sürülmektedir. Çesitli nazireler yazmistir. Esterabadli Fazlullah'in yaymaga çalistigi Hurufiligi benimsedi. Bu mezhebin önde gelen savunuculari arasinda yer aldi. Ülkenin çesitli yerlerinde dolasarak siirleriyle yaymaya çalisti. Bu, yöneticileri rahatsiz etti. Misir Çerkez Kölemenleri hükümdari El-Müeyyed Seyhin emriyle Sam'da derisi yüzülerek öldürüldü. Cesedi bir hafta halka gösterildi. Eserleri arasinda Türkçe ve Farsça divan en önemlileridir.

Nesimi (?-1404):

http://members.lycos.nl/photo1/kinesimi2.jpg
http://www.zerbaijan.com/pic/fizuli_stamp.jpg

Nesimi (?-1404):
Divan sairi. Hayatina dair kesin bir bilgi yoktur. Asil adi Imadeddin'dir. Ölüm tarihi kimi kaynaklarda 1417 kimilerinde 1418 olarak da belirtilmektedir. Siirleri dönemin bir çok sairini etkilemistir. Kendisinin de Mevlanadanetkilendigiileri sürülmektedir. Çesitli nazireler yazmistir. Esterabadli Fazlullah'in yaymaga çalistigi Hurufiligi benimsedi. Bu mezhebin önde gelen savunuculari arasinda yer aldi. Ülkenin çesitli yerlerinde dolasarak siirleriyle yaymaya çalisti. Bu, yöneticileri rahatsiz etti. Misir Çerkez Kölemenleri hükümdari El-Müeyyed Seyhin emriyle Sam'da derisi yüzülerek öldürüldü. Cesedi bir hafta halka gösterildi. Eserleri arasinda Türkçe ve Farsça divan en önemlileridir.
Poems by Imadeddin Nasimi

At love's most sumptuous feast was I with love made drunk -
Both worlds within my compass come, but this world cannot compass me.
Canceled Out
I take the Merciful Oneճ shape, the Merciful I am.

At love's most sumptuous feast was I with love made drunk -

At love's most sumptuous feast was I with love made drunk -
Is not this why to me besotted seems the monk?

Of love I took a draught, I worship at its shrine;
Think not, a pious one, that I am drunk with wine.

Love leaves me dazed and sick, I stagger, overcome,
Whene'er to its embrace, enchanted, I succumb.

I am a drunkard, aye, but wine to me seems weak;
Upon the couch of love sweet solace do I seek.

When man, by Nature's will, did first appear on earth
A dram of love did he receive from her at birth.

Wind, water, fire and flame, the world is drunk with love,
The devil and the ghost, the serpent and the dove.

The earth, and heaven too, this would I say on oath,
So trust my words, I pray, are sots and drunkards both.

The sky reels drunkenly; the stars, half-swooning, wink -
Of love's sweet-scented wine a cupful did they drink.

And so in paradise did Eve, and Adam too,
Men, angels, houris, sprites, the faithless and the true;

Kings, prophets, holy men, Mukhtar and Suleiman,
And Noah of the Ark, and Jesus - everyone;

The Shah Mardan, Kerrar, the heathen, the devout,
Those who are firm of faith and also those who doubt; ʼbr>
Apostles, saints and seers, the scorned and the extolled,
The sages and the fools, the young, the very old.

The zealous Mufti claims his share in open glee;
The Ghadi holy one in the revelry.

The tavern-keeper drinks, the tavern haunter too,
The dervish and the priest wax maudlin o'er the brew.

The infidels, the giaours partake of love with zest;
All lovers are alike, none differ from the rest.

The outcast Angel drinks who waits at Heaven's door;
The mystic tries a sip and, thirsting, calls for more.

Love's fumes are wondrous strong, and though the cup be small,
He who doth fill it full, may reel and, stumbling, fall.

A drop will make one faint, one's limbs to wax 'twill turn,
With passion's melting fire one's heart 'twill sear and burn.

The voices in the inn are hoarse and shrill with wine;
The flute and tambourine, carousing, moan and whine.

There is a city where love reigns and lovers dwell;
Come, knock upon its gate, and enter for a spell.

No man who there abides, the morning sober meets:
The city walls are drunk, the market-place, the streets.

Alone the drunkards leave upon this earth a trace.
Mansour was right, for love doth all of life embrace.

Our hearts reflect the glow upon mount Sinai;
We who are drunk with love can happy live and die.

The Universe is drunk, for drunk 'tis meant to be -
Thus holds the keeper of both time and destiny.

The sun itself is drunk, else would it give no light;
'Tis clear to Nasimi, no veil obscures his sight.

The secret has he probed of love's mad drunkenness,
And now in flaming words his knowledge doth confess.


Both worlds within my compass come, but this world cannot compass me.

Both worlds within my compass come, but this world cannot compass me.
An omnipresent pearl I am and both worlds cannot compass me.
ʼbr>Because in me both earth and heaven and Creation's “BE!” were found,
Be silent! For there is no commentary can encompass me.

Through doubt and surmise no one came to be a friend of God and Truth.
The man who honours God knows doubt and surmise cannot compass me.

Pay due regard to form, acknowledge content in the form, because
Body and soul I am, but soul and body cannot compass me.

I am both shell and pearl, the Doomsday scales, the bridge to Paradise.
With such a wealth of wares, this worldly counter cannot compass me.

I am “the hidden treasure” that is God. I am open eyes.
I am the jewel of the mine. No sea or mine can compass me.

Although I am the boundless sea, my name is Adam, I am man.
I am Mount Sinai and both worlds. This dwelling cannot compass me.

I am both soul and word as well. I am both world and epoch, too.
Mark this particular: this world and epoch cannot compass me.

I am the stars, the sky the angel, revelation come from God.
So hold your tongue and silent be! There is no tongue can compass me.

I am the atom, sun, four elements, five saints, dimensions six.
Go seek my attributes! But explanations cannot compass me.

I am the core and attribute, the flower, sugar and sweetmeat.
I am Assignment Night, the Eve. No tight-shut lips can compass me.

I am the burning bush. I am the rock that rose into the sky.
Observe this tongue of flame. There is no tongue of flame can compass me.

Canceled Out

Dawn:
the tavern:
I learned the inside way
from a licensed guide.

Old Man Love:
"Come in, come in:
don't loiter around
outside!"
Inside:
SPLENDOR
cups of pain.

The saki:
"Drink, drink!"
and he embraced me
light
so close...

SAKI/ME
both one
or one disguised
as two?
NOW WITNESS
NOW OBJECT-OF-SIGHT
NOW SAKI
NOW CUP...
Nothing remains:
I know nothing:
all HIM
Nasimi: canceled out
in the beauty
of the
seducer.

I take the Merciful Oneճ shape, the Merciful I am.

I take the Merciful One's shape, the Merciful I am.
The Spirit Absolute, the word of God and the Koran.

I was the one who told the secret of the burning hills
I was the bright fire's Abraham. I'm Moses and Imran.

I'm Jesus, Alexander and the water that gives life.
It's immortality I have, the source of life I am.

I am the sea, its coast I am. I am the shell and the pearl.
A pearl not only of the sea — the ocean's pearl I am.

I'm thought and beauty. I am attributes. I am desire.
I am the portrait, and the lover charmed by it I am.

I am the balm and doctor, the recovery and pain.
The sufferer the relief of suffering I am.

I am the Holy Book, its letters, he to whom God spoke.
The word, the one who spoke it and the argument I am.

The bearer of the cup I am, the wineseller, the drunk.
The spring of Heaven, the winepourer, the wine and cup I am.

I am much-repeated prayer. I am hypocrisy.
I am the one-God faith and of that the flame I am.

I am the Joy-provider, the All-merciful, the Wise.
Beatitude, Eternity and Paradise I am.

Know God, acknowledge him, Nesimi! You are mankind's son
And I am he who did receive from God the name of man.

Imadeddin Nasimi

Imadeddin Nasimi
(1369? - 1418)

Nasimi was born in the Central Asian region of Azerbaijan. (Though there seems to be some disagreement as to his birth place, some sources stating he was born in Baghdad.)

In Nasimi's time, Azerbaijan had recently freed itself from the Mongol yoke, but was subsequently invaded by the conqueror Tamerlane.

In the midst of this political and cultural turmoil, the Hurufi sect emerged, asserting that the individual and God are fundamentally One.

Nasimi joined the Hurufis, assuming the name Nasimi in imitation of his teacher, who was named Naimi.

Because of their non-dualistic beliefs, the Hurifis were often persecuted. After the death of his teacher at the hands of Tamerlane's son, Nasimi journeyed across much of the Middle East to spread the teachings of Hurufism and to write sacred poetry.

In 1417, he was arrested by the orthodox religious authorities in Aleppo, Syria, where he was executed for his "blasphemous" poetry.